Merkeziyetsiz Borsa (Decentralized Exchange), kripto varlık alım satım işlemlerini gerçekleştiren kullanıcılar arasında, eşler arası bağ oluşturan pazar yeri olarak tanımlanır. Merkezi olmayan bir borsa olarak kabul edilir ve platform görevi görür.
Merkeziyetsiz borsada işlemlerin yürütülebilmesi için özel bir anahtara ihtiyaç duyulur. DEX’ler üzerinde yapılan her işlem için blockchain’e kaydeden akıllı sözleşmeler kullanır.
DEX platformu, her işlemden haberi olan üçüncü bir taraf özel şirketler tarafından yönetilmek yerine bir aracıya ihtiyaç duyulmadan yönetilir. DEX platformunda takas edilen varlık asla aracı ile karşı karşıya kalmaz. Platformun temel amacı, alım satım işlemlerinin kolay bir şekilde gerçekleştirilebilmesidir.
Merkeziyetsiz Borsa Nasıl Çalışır?
Merkeziyetsiz Borsa, akıllı sözleşmeleri kullanan ve kullanıcıların fonlarına sahip blockchain ağları üzerinde kuruludur. DEX platformu blockchain ağlarındaki varlıklar etrafında işlemlerini yürütür. Alım satım yapan kişiler, DEX’leri kullanmak için blockchain’deki akıllı sözleşmelerle etkileşim sağlar.
Merkeziyetsiz borsa üç ana türe ayrılır:
- Otomatik piyasa yapıcılar (Automated Market Maker - AMM)
- Emir defterleri DEX'leri
- DEX toplayıcıları
Otomatik Piyasa Yapıcılar
Otomatik piyasa yapıcılar, likidite sorununun çözülebilmesi için akıllı sözleşmelere dayanan bir sistemdir. AMM’ler, alım satım işlemleri gerçekleştirilen varlıkların fiyatlarının belirlenmesi için platformlardan bilgi sağlayan blockchain tabanlı hizmetlere dayanır. Akıllı sözleşmeleri ve likidite havuzlarını kullanır.
Havuzlar, sözleşmenin işlem çiftleri üzerinde alım satım işlemler gerçekleştirmek için talep edilen ücretlerini almaya hak kazanan diğer kullanıcılar tarafından finanse edilir. Likidite sağlayıcılarının kripto varlıklardan faiz kazanmak için alım satım çiftlerindeki her varlığa eş değer bir değeri yatırması gerekir. Likidite havuzlarının kullanımı, alım satım işlemlerini yapanların emirleri gerçekleştirmesine ve güvene dayalı bir şekilde faiz kazanmasına dayanır.
Emir Defterleri DEX’leri
Emir defterleri, işlem çiftleri için varlıkların alım satım işlemlerini gerçekleştirmeye yönelik tüm açık siparişlerin kayıtlarını toplar. Alış emirleri, alım satım yapan kişinin bir varlığı belirli bir fiyat üzerinden satın almaya hazır olduğunu gösterir. Satış emirleri ise, alım satım yapan kişinin söz konusu varlık için belirli bir fiyatı satmaya hazır olduğunu gösterir. Fiyatlar arasındaki fark, emir defterlerinin platformlardaki piyasa fiyatını belirler.
Emir defterleri DEX’leri iki türe ayrılır:
- Zincir üstü emir defterleri
- Zincir dışı emir defterleri
DEX Toplayıcılar
DEX toplayıcılar, likidite ile ilgili olan sorunları çözmek amacıyla birkaç farklı mekanizma kullanır. DEX toplayıcılar, takas ücretlerini ve kripto varlık fiyatlarını en uygun hale getirmek ve alım satım yapan kişilere mümkün olan en kısa sürede ve en iyi fiyatı sunmak amacıyla DEX’ten likidite toplar. DEX toplayıcıların temel hedefi, kullanıcıları fiyatlandırma etkisinden korumak ve başarısız işlem olasılığını azaltmaktır.
Merkeziyetsiz Borsalar Nasıl Kullanılır?
Merkeziyetsiz borsa kullanmak herhangi bir kayıt işlemi gerektirmez. Merkeziyetsiz borsa kullanmak için, alım satım sapan kişilerin platform ağındaki akıllı sözleşmelerle uyumlu bir cüzdana sahip olması yeterlidir. DEX’lerin sunduğu finansal hizmetlerden internet bağlantısı olan her cihaz aracılığıyla faydalanılabilir.
DEX’leri kullanmak için öncelikli olarak, kullanıcı hangi ağı kullanmak istediğine karar vermelidir. Daha sonra seçilen ağ ile uyumlu bir cüzdan edinilmelidir ve cüzdan yerel kripto varlık ile finanse edilmelidir.
Merkeziyetsiz Borsanın Sağladığı Avantajlar Nelerdir?
Merkeziyetsiz Borsa, kullanıcısına varlıklarını saklama, işlem güvenini oluşturma, işlem ücretlerinin düşük maliyetli olması ve kullanıcının gizliliğini korumak gibi avantajlar sunar:
Anonimlik
Kripto varlık işlemlerini gerçekleştiren kullanıcıların bilgileri DEX’ler tarafından korunur ve anonimlikleri sağlanır. Merkezi borsalardan farklı olarak, kullanıcıların KYC sürecinden geçmeleri gerekmez.
Kripto varlık kullanılabilirliği
DEX’ler, üzerine inşa edildiği blockchain’de oluşturulan herhangi bir kripto varlığı içerebilir. Bu, yeni projelerin merkezi bir müdahale olmadan platformlarda listelenebileceği anlamındadır.
Güvenlik
Kullanıcılar DEX’leri kullanarak saldırıya uğrama risklerini azaltır. DEX’ler ile kullanıcılar varlıklarını korur ve sadece istedikleri zaman platformlar ile etkileşime girerler.
Merkeziyetsiz Borsanın Dezavantajları Nelerdir?
- Merkeziyetsiz borsa, blockchain ağında akıllı sözleşmelerle çalışır. Bu nedenle, merkeziyetsiz borsanın ağ yapısının sınırına bağlı olarak çalışması gerekir.
- Merkeziyetsiz borsa, cüzdanlara bağlı çalıştığı için kullanıcının deneyimine ihtiyaç duyar. Bu nedenle, deneyimi yetersiz olan kullanıcı için dezavantaj olarak kabul edilir.
