Unspent Transaction Output (UTXO), harcanmamış işlem çıktısı anlamına gelir.

Blockchain üzerinde gerçekleştirilen her işlemin farklı yapıları vardır ve her biri ayrı anlamlara sahiptir. İlk olarak, bir işlemin türünü belirten ve bir sürüm numarası içeren işlem sürümü (transaction version) adı verilen bir yapı bulunur. Bir node (düğüm), bu sürüm numarasını okuyarak, belirli bir işlemi doğrulamak için kullanılabilecek kuralları belirler. İkinci olarak bir işlemin blockchain’e anında veya belirli bir süre sonra dahil edilmesini belirleyen kilit süresi (lock time) olarak adlandırılan bir yapı bulunur.

Bu iki yapı arasında ise girdi ve çıktı (Input/Output) yapıları bulunur. Girdi ve çıktı yapıları, UTXO kavramının anlaşılması için oldukça önemlidir. Bir işlem çıktısı (transaction output), bir kriptografik kilit ve değerden oluşur. Başka bir ifadeyle işlem çıktıları bir şekilde kitlenir ve girdiler kilidi açmak için bir anahtar görevi görür. Değer ise sadece işlem çıktısının içinde kilitli olan miktarı ifade eder.

Her bir girdi, bir işaretçi (pointer) ve bir kilit açma anahtarı içerir. İşaretçi, önceki bir işlem çıktısını gösterir ve bu çıktının kilidini açmak için kullanılır. Çıktı, girdi tarafından başarılı bir şekilde kilidi açıldığında, blockchain veri tabanında “harcanmış” olarak işaretlenir. Bu nedenle, bir işlemin, önceki çıktıların kilitlerinin açılması ve yeni çıktıların oluşturulmasını ifade eden soyut bir eylem olarak kabul edilir.

Yeni çıktılar, yeni bir girdi ile yeniden adlandırılabilir. Bir çıktının kilidi açıldıktan sonra, dolaşımdaki arzı ortadan kalkar ve yerine yeni çıktılar oluşturulur. Bu nedenle, kilidi açılmış olan çıktıların tümü her zaman yeni oluşturulan çıktıların değerlerinin tümüne eşittir. Böylece, toplam dolaşımdaki kripto varlık arzı sabit kalır.

Unspent Transaction Output (UTXO), blockchain tabanlı kripto varlık birimlerinde kullanılan bir kavramdır. Bir işlemin çıktıları, bu çıktıların henüz harcanmamış olması durumunda UTXO olarak adlandırılır. UTXO modeli, blockchain tabanlı kripto varlıkların güvenliğini ve takas işlemlerinin izlenebilirliğini sağlamak için kullanılan bir yapıdır. UTXO, aslında kilitli kripto varlıklardan başka bir şey değildir. 

UTXO Nasıl Çalışır?

UTXO, blockchain ağlarında gerçekleştirilen her işlem için farklı çıktı üretilecek şekilde sürekli olarak çalışır. Bir UTXO üretilmesi için blockchain üzerindeki her işlemin gerçekleşmesi gerekir. Eğer işlemler gerçekleşmezse, çıktı üretilemez.

Her işlem, girdiden çıktıya doğru olacak şekilde değer aktarımı gerçekleştirir. Girdi veya çıktı birden fazla olabilir. UTXO, kendinden önceki bir işlemden gelen ve bir sonraki işlem için girdi olarak veri tabanına kaydedilen işlem çıktılarıdır. Yeni bir işlem gerçekleştirildiğinde harcanmış olarak işaretlenir ve kalan bakiyenin karşılığı olacak şekilde işlemi gerçekleştiren kullanıcı için yeni bir adres üzerinde UTXO oluşturulur. Bir çıktının değeri, girdilerin değerine eşit ya da düşük olmalıdır. Arada oluşan fark ise, madencilere ödenen işlem ücretidir.

UTXO Neden Önemlidir?

UTXO modeli, kripto varlık parçalamaya olanak tanır. Bu parçalama işlemi, bir transfer işlemi gerçekleştirildikten sonra arta kalan ya da harcanmayan ve bir sonraki transfer işleminde kullanılacak olan miktar olarak da tanımlanabilir. UTXO bu özelliği aracılığıyla aynı fonların birden fazla harcanması olarak ifade edilen çifte harcama sorununa da çözüm sağlamayı hedefler. Aynı zamanda UTXO blockchain’deki fon akışının izlenebilmesini sağlar. Ek olarak, blockchain’de tutulması gereken işlem sayısını azaltır yani ölçeklenebilirlik sağlar.

UTXO Modeli ve Hesap Modeli Karşılaştırması

UTXO, eski işlem yürütme modellerinde çok farklıdır. UTXO, bazı kripto varlıkların temelini oluşturan bir işlem modelidir. Hesap modeli ise bazı kripto varlıklarda kullanılan bir hesaplama modelidir. Her kullanıcının bir hesabı bulunur ve hesaplar, işlemlerle etkileşime girerek bakiyelerini günceller. İşlemler, hesaplardaki bakiyeler üzerinde doğrudan işlemler gerçekleştirir. Hesap modeli, işlem geçmişini izlemek için blockchain’i takip etmek yerine, her bir hesap için geçerli bakiyeyi güncelleyerek işlemleri doğrular. Bu, işlem doğrulama ve blockchain senkronizasyonunda daha düşük bir veri ve işlem gücü gerektirir.

UTXO modeli ile hesap modeli arasında üç belirgin fark bulunur:

• Karmaşıklık
• Veri ve işlem gereksinimleri
• Esneklik

Karmaşıklık

UTXO modeli, her bir işlemin geçmişini ve girdi/çıktı durumlarını takip eder ve bu nedenle daha karmaşık kabul edilir. Hesap modeli ise hesaplarda bulunan bakiyeleri günceller ve işlemleri doğrular. Bu nedenle daha basit bir yapıya sahiptir.

Veri ve İşlem Gereksinimleri

UTXO, tüm işlem geçmişini doğrulamak ve blockchain senkronizasyonu için daha fazla veri ve işlem gücüne ihtiyaç duyar. Hesap modeli ise her bir hesap için güncel bakiyeye bakar ve bu nedenle daha düşük veri ve işlem gücü gereksinimine sahiptir.

Esneklik

Hesap modeli, akıllı sözleşmeler gibi özellikleri sağlayarak daha esnek bir yapı özelliği kazanır. UTXO modeli ise daha basit işlem yapısına odaklanır ve akıllı sözleşmelerin karmaşıklığını desteklemez. UTXO, her bir işlemde girdi ve çıktıların dikkate alınmasına dayandığı için işlemlerin daha modüler bir şekilde tasarlanmasını sağlar. Ancak bu durum, akıllı sözleşmelerin daha karmaşık mantıklarını doğrudan ifade edebilmek için bazı ek kodlama ihtiyaçları doğurabilir. Hesap modeli ise akıllı sözleşmeleri doğrudan destekler ve daha karmaşık hesaplama işlemlerinin kolayca gerçekleştirilmesini sağlar. Bu nedenle, hesap modelleri, akıllı sözleşme tabanlı uygulamaların geliştirilmesi adına daha esnek kabul edilir.