Spot Nedir? Spot Piyasa Nedir?

Spot, anlık listelenen kur üzerinden kripto varlık satın alma ve satma işlemlerini tanımlamak için kullanılan kavramdır. Spot, hisse senetleri, tahviller veya kripto varlıkları kapsar. Merkezi ve merkeziyetsiz kripto varlık platformlarında kullanılır. Vadeli sözleşmeler ve spot sözleşmeler arasında fiyat farkı bulunur. Fiyat farkı, faiz oranlarına ve vade süresine bağlı olarak ödemenin zamanını dikkate alır.

Spot fiyat, yatırım aracının cari fiyatını ifade eder. Spot fiyat, varlığın hemen alım satım işleminin gerçekleştirileceği fiyata verilen addır. Alım satım işlemleri gönderilirken oluşturulur.

Spot Piyasa (Spot Market) Nedir?

Spot piyasa (spot market), varlıkların anlık olarak işlem gördüğü herkese açık finansal bir piyasa olarak tanımlanır.

Başka bir ifadeyle spot piyasa, hisse senetleri, tahviller ve menkul kıymetler gibi yatırım araçlarının hemen teslim edilmek amacıyla satın alınıp satıldığı yeri ifade eden kavramdır. Alıcı, bir yatırım aracı ya da varlığı satıcıdan itibari para ya da başka bir takas aracıyla satın alır. Varlığın teslimatı, alım satım işlemi gerçekleştirilen varlığa bağlı olarak genellikle anında gerçekleştirilir.

Nakit piyasalar olarak da bilinen spot piyasa işlem ödemelerini peşin olarak gerçekleştirir. Yani yatırım araçları için teslimat nakit değişimi anlamına gelir.

Vadeli işlem sözleşmesi ise varlığın ileri bir tarihte teslim edilmesini ifade eder.

Spot Piyasalar ile Vadeli Piyasalar Arasındaki Fark Nedir?

Spot piyasalar anında gerçekleştirilen teslimat işlemi ile anlık olarak alım satım işlemleri gerçekleştirilir. Vadeli işlem piyasasında ise gelecekte belirlenen bir tarihte ödenen sözleşmeler bulunur. Alıcı ve satıcı, gelecekte belirlenen fiyat üzerinden belirli bir miktarda mal veya ürün alıp satabilir. Sözleşmenin ödeme tarihinin vadesi dolduğunda, alıcı ve satıcı genellikle varlığı teslim etmek yerine uzaklaşır.

Spot Alım Satım Nedir?

Spot alım satım işlemleri gerçekleştirilen kişiler, bir varlığın değerinin yükseleceği beklentisi içindedir ve bu varlıkların alma işlemini gerçekleştirerek piyasa üzerinde kâr elde etmeye çalışırlar. Varlığın fiyatında bir yükselme yaşandığında ise varlıkları üzerinden kâr elde edecek bir şekilde spot piyasa üzerinden satışını gerçekleştirirler. Ayrıca spot alım satım işlemleri gerçekleştiren kişiler, piyasa üzerinde açığa satış da yapabilirler. Açığa satış, varlıkları satmayı ve varlığın fiyatı düştüğünde o varlıktan daha yüksek bir miktarı tekrar satın almayı içerir.

Bir varlığın mevcut veya güncel piyasa fiyatı, spot fiyat tanımlanır. Kullanıcılar belirli bir platform üzerinde bir piyasa emri kullanılarak birikimlerini mevcut veya güncel spot fiyat üzerimden alım satım işlemlerini gerçekleştirebilir. Ancak emrin gerçekleştirilmesi esnasında piyasa fiyatı üzerinde değişim yaşanmayacağı garantisi verilmez. Ayrıca istenilen fiyat üzerinden emrin gerçekleştirilmesini sağlayacak olan yeterli hacim de olmayabilir. Örneğin, x kullanıcının emri spot fiyattan 20 BTC almak iken o an sadece 5 BTC satabiliyorsa, kullanıcının emrinin geri kalanı farklı bir fiyat üzerinden BTC satın alarak tamamlaması gerekir.

Spot fiyatlar sürekli günceldir ve emirler ile eşleşme sağlandıkça değişir. Platform dışı spot alım satım işlemlerinde ise süreç farklı bir şekilde işler. Bir emir defterine ihtiyaç duyulmadan da başka bir taraf ile direkt olarak belirli bir miktar ve belirli bir fiyat üzerinden alım satım işlemi gerçekleştirilebilir.

Spot piyasa da alım satım işlemleri hızlı bir şekilde, anında gerçekleştirilir. Alıcı ve satıcı arasında gerçekleştirilen varlık transferi, platformlar ve döviz işlemlerinde hemen yapılabilir. Spot olmayan transfer işlemleri ise ileri tarihlerde gerçekleştirilir. Spot piyasada işlemler T+2 uzlaşma tarihine sahiptir ve işlemler platformlarda ya da OTC platformlarında gerçekleştirilir.

Kripto varlık piyasaları ise 7/24 faaliyet gösterebilmesi sayesinde işlemlerin anında gerçekleştirilmesine olanak tanır.

Borsa ve Borsa Dışı Platformların Farkları Nelerdir?

Spot alım satım, belirli bir yer sınırlaması yoktur. Çoğu kişi spot alım satım işlemlerini borsalar üzerinde gerçekleştiriyor olsa da üçüncü bir taraf olmadan başka bir kullanıcı ile direkt olarak doğrudan alım satım işlemi gerçekleştirebilir. Gerçekleştirilen bu alım satım işlemleri, borsa dışı işlemler olarak bilinir ve her bir spot piyasa, kendine özgü farklara sahiptir.

Borsalar

Borsaların iki türü bulunur:

Merkezi borsalar
Merkezi olmayan borsalar

Merkezi Borsalar

Merkezi borsa kripto varlık veya herhangi bir varlığın alım satım işlemlerini yönetir. Piyasa katılımcıları arasında bir aracı görevi görür ve işlemi gerçekleştirilen varlıklar için bir emanetçi olarak faaliyet gösterir. Merkezi bir borsa üzerinde işlem gerçekleştirilmesi için istenilen itibari para ya da kripto varlık hesaba yatırılmalıdır. Merkezi bir borsanın diğer sorumlulukları arasında yasal düzenlemelere uyum, KYC, güvenlik ve müşteriyi koruma bulunur. Borsa sağladığı sorumluluklar karşılığında gerçekleştirilen işlemlerden ve listelemelerden bir işlem ücreti alır. Bu nedenle, borsalar yeterli kabul edilen kullanıcı ve işlem hacmine sahip olursa hem boğa hem de ayı piyasalarında kâr sağlayabilir.

Merkezi Olmayan Borsalar

Merkezi olmayan borsa (DEX), merkezi borsaların sunduğu hizmetlerin birçoğunu sunar. Fakat merkezi olmayan borsalar alım satım emirlerini blockchain teknolojisi kullanarak eşitler. DEX üzerinden işlem gerçekleştirilen kullanıcılarının, çoğu zaman bir hesap oluşturması gerekmez ve kullanıcılar direkt olarak birbirleriyle, varlıkları merkezi olmayan borsaya transfer etmeden alım satım işlemi gerçekleştirir.

Alım satım işlemleri, direkt olarak kullanıcıların cüzdanlarından akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleştirilir. Sözleşmeler, blockchain üzerinde yer alan ve kendi kendine faaliyet gösteren kod parçalarıdır. Çoğu kullanıcı, standart borsaların aksine daha fazla gizlilik ve özgürlük sağladığı için DEX’leri kullanır. DEX, kimlik doğrulaması ya da müşteri hizmetleri sunmaması nedeniyle bir sorunla karşılaşıldığında kullanıcı için büyük bir problem teşkil eder. Bu durum, en büyük dezavantajlarından biri olarak kabul edilir.

Borsa Dışı

Borsa dışı alım satım işlemleri, direkt olarak gerçekleştirilebilir. Başka bir ifadeyle, finansal araçların alım satım işlemleri, aracı kurumlar veya yatırımcılar arasında doğrudan gerçekleştirilir. OTC piyasası, spot alım satım işlemlerinin organize edilmesi için farklı iletişim yöntemlerini kullanır. OTC işlemleri gerçekleştirilirken bir emir defteri kullanılması zorunlu değildir. Borsa genellikle emrin tamamını istenilen fiyat üzerinden gerçekleştiremeyebilir. Bu nedenle emrin tamamlanması için daha yüksek fiyatların ödenmesi gerekebilir.

Spot Alım Satım ile Marj Ticareti Arasındaki Fark Nedir?

Marj ticareti bazı spot piyasalar içerisinde bulunur fakat spot alım satımdan farklıdır. Spot alım satım, varlığın tamamının hemen satın alınması ve teslim edilmesini gerektirir. Marj ticareti ise kullanıcının daha büyük pozisyonlara sahip olmasına izin veren üçüncü bir taraftan faizle borç almasına izin verir. Bu nedenle, marj ticareti gerçekleştiren bir kişi, borçlanma ile daha önemli kârlar elde etme potansiyeline sahiptir. Aynı zamanda marj ticareti, potansiyel kayıpların yaşanma durumunu da arttırır.